Oddając do rąk czytelnika publikację na temat funkcjonowania nowych mediów we współczesnych przestrzeniach społecznych, warto odnieść się do przeszłości i nawiązać do słynnych tez Marshala McLuhana, który w sposób nieprzeceniony przyczynił się do rozwoju współczesnego dyskursu na temat mediów i komunikacji, a szeroki rozgłos zyskał zapowiedzią wejścia ludzkości w „wiek informacji” oraz początek ery „globalnej wioski”. Globalnej, bo obejmującej niemal cały współczesny świat. Wioski, bowiem człowiek dysponuje środkami przekazu o nieznanej dotychczas prędkości, przepustowości i dostępności. McLuhan także jako pierwszy zwrócił uwagę, że współczesne media (środki przekazu) same stają się nośnym i angażującym przekazem, bardzo silnie oddziałują na charakter informacji i style jej odbioru, co więcej, jak zauważył, charakter środka komunikacji ma większy wpływ na odbiorcę niż sama przekazywana wiadomość (Understanding media the extensions of man, New York : McGraw-Hill, 1964). Przywołanie tez jednego z najwybitniejszych teoretyków komunikowania masowego staje się o tyle istotne, że – o ile powstawały one na bazie obserwacji – w głównej mierze rozwoju telewizji satelitarnej, o tyle McLuhanowska wizja ziszcza się de facto dopiero dzisiaj, wskutek nadejścia rewolucji cyfrowej w latach 90 i upowszechnienia się Internetu i nowych mediów. Właśnie dzisiaj też wchodzą w dorosłość pierwsi „cyfrowi tubylcy” (Marc Prensky), reprezentanci digital native (Henry Jenkins) – wychowankowie epoki nowych mediów, pokolenie zsocjalizowane nie tylko przez otoczenie społeczne: grupy rówieśnicze, osoby starsze, lecz również – w wielkim stopniu – przez media cyfrowe.
Łatwo w tym kontekście zauważyć, że w dzisiejszych czasach, w dobie kultury prefiguratywnej (Margaret Mead), w której pokolenie starsze uczy się od młodszego, wraz z wiekiem coraz trudniej jest dostosowywać się i nadążać za nieustającymi zmianami i technologizacją rzeczywistości, czego najlepszym przykładem jest właśnie dynamika przemian zachowań komunikacyjnych, dynamika rozwoju nowych mediów i przenoszenie w ich obręb coraz to kolejnych płaszczyzn ludzkiej aktywności. Niemniej, wielkim błędem byłoby postrzeganie zachodzących współcześnie przemian społecznych związanych z implozyjnym rozwojem nowych mediów i „kolonizowaniu” przez nie co raz to kolejnych wymiarów ludzkiego funkcjonowania jedynie w kategorii starty. Warto i trzeba uwypuklać wielkie szanse i możliwości, jakie przynosi rozwój mediów w kontekście edukacji, integracji społecznej, budowania więzi społecznych, informacyjnych, słowem współtworzenia takich zachowań komunikacyjnych, które mimo nowatorskiego charakteru pozostają konstruktywne, a zarazem powiązane będą z zachowaniami tradycyjnymi, „sprawdzonymi”. Każde medium bowiem – zgodnie z tezami McLuhana coś zastępuje, coś wypiera, ale także coś wzmacnia oraz antycypuje.
Sygnowane w tytule publikacji nowe media na przestrzeni ostatniej dekady stanowią jedno z najczęściej podejmowanych, analizowanych i mówiąc wprost – nośnych i modnych pojęć. Znamienne jest jednak, że, pojęcie to, używane szeroko i powszechnie od kilkudziesięciu lat wciąż nie doczekało się jednoznacznej definicji i spójnego znaczenia. Pojęcie nowych mediów, wiązane z przymiotnikami ,,cyfrowe” lub ,,elektroniczne” bardzo często bywa rozpatrywane w odniesieniu do „starych mediów”, nośników cyfrowych oraz procesu konwergencji. De facto i to należałoby podkreślić, nie ma jednej czystej definicji, czym nowe media są i czym jakościowo różnią się od starych mediów.
W niniejszym ujęciu odwołujemy się do jednego z rozumień, zdefiniowanych przez wybitnego brytyjskiego medioznawcę Denisa McQuail-a, który wiąże spojęcie nowych mediów z mediami funkcjonującymi w przestrzeni sieci, z mediami wykorzystującymi Internet jako główny nośnik przekazu. Zgodnie z tym rozumieniem wśród specyficznych cech nowych mediów wymienia się przede wszystkim wzajemne powiązania, możliwości dostępu indywidualnych użytkowników, którzy mogą występować zarówno w roli odbiorców jak i nadawców, szerokopasmową interaktywność, wielość możliwości i stylów użytkowania, otwartość, wszechobecność, niedookreśloność przestrzenną oraz delokalizację (Denis Mcquail, McQuails’s Mass Communication Theory, 2010).
W niniejszej publikacji podejmujemy problematykę różnych wymiarów społecznego funkcjonowania mediów i nowych mediów w konkretnych przestrzeniach społecznych: w wymiarach interakcji międzyludzkich, programowania strategii oddziaływań, autoprezentacji i autokreacji w przestrzeni nowych mediów, funkcjonowania w jej obrębie grup społecznych oraz instytucji a także wybranych aspektów wykorzystywania serwisów społecznościowych w budowaniu przestrzeni sacrum. Autorzy chcieliby zwrócić przede wszystkim na kwestie projektowania strategii oddziaływań w różnych społecznych wymiarach funkcjonowania nowych mediów oraz przenikanie się – w tym zakresie – przestrzeni działań medialnych oraz przestrzeni działań społecznych. Intencją autorów jest także zwrócenie uwagi na konstruktywne walory, szanse i wyzwania wynikające z możliwości projektowania przestrzeni i działań medialnych: swego rodzaju kapitał społeczny nowych mediów oraz związanych z nimi nowych zachowań komunikacyjnych.
Inspiracją do powstania niniejszego tomu była ciągła potrzeba interdyscyplinarnego analizowania psychospołecznego funkcjonowania mediów w dobie intensywnych przemian społeczno-technicznych oraz możliwość zestawienia i porównywania czterech odmiennych lecz uzupełniających się perspektyw badawczych. Liczymy, że niniejsza publikacja – kierowana do środowisk naukowych oraz środowisk praktyków i osób zainteresowanych współczesną komunikacją – wpisuje się w istotny nurt współczesnych badań nad społecznymi wymiarami nowoczesnej komunikacji oraz że okaże się inspirująca do dalszych interdyscyplinarnych badań i obserwacji.
Katarzyna Walotek-Ściańska, Michał Szyszka, Danuta Smołucha, Arkadiusz Wąsiński
Recenzenci:
prof. UEK dr hab. Krzysztof Gadka (Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach)
Doc. Mgr. Katarina Fichnova, PhD. (Univerzita Konstantina Filozofa w Nitre)
Łukasz Wojciechowski, PhD. (Univerzita Konstantina Filozofa w Nitre)